HUMBERTO AK´ABAL 
                       
                      Nació en Momostenango,  Totonicapán, Guatemala, en 1952. Autodidacta. Habla, lee y escribe em  maya-k´iche´ y español. Ha publicado 15 libros de poesía. Traducido y publicado  en inglês, francés, alemán, italiano, holandês, portugués, hebreo, árabe, entre  otros. Ha participado en congresos y festivales de poesía en muchos países de  Europa, Asia y América.  
                      “Quedo , de la poesía de Ak´Abal, seriamente impresionado por su esencial  sencillez, por la elementalidad sagrada en que palpitan las palabras que  revelan los hechos, las cosas, los seres directamente naturales...”   ANTONIO GAMONEDA 
                       
                       
                        Libros en português: 
   
    TEXTOS EM MAYA-K´ICHE´-QUICHÉ /  TEXTOS EN  ESPAÑ0L  /  TEXTOS EM PORTUGUÊS 
                      
                      De 
                        UXOJOWEN LABAJ 
                          LA DANZA DEL ESPANTO 
                            Guatemala: Librerías Artemis Edinter, 2009. 
                            ISBN 978-99939-935-3-7 
                        
                      Uk´amal ri tz´inowik 
                             
                        Chi  k´o ri´, ri labaj 
                          jela´ri oj. 
   
                          Ri uk´amal ri tz´inowik 
                          yunqun ri´ 
                          xá kureye´j kat´oqkenik 
                          che jun raqonchi´aj. 
   
                          Chaq´ab ri 
                          ri xepu k´isinaq chik. 
   
                          Janik´jawi xqesaj ri qachuq´ab 
                          Che cman xqaraq ta qachi´, 
                          ri xibinel xk´is ri uchuq´ab: 
   
                          xcholchob ri k´am, 
                          are k´ut ri labaj xanimajik!. 
   
  Ri nonoch´ 
   
  Ri ala kaxojowik 
                          kuban jun xojowem ri man ilom Taj, 
                          xuquje xwi kuwilawichij ri ali. 
   
  — Ruk´jachin kaxojowik? 
                          Xu ta jun tzij. 
   
  — Ruk´jun nonoch´, 
                          xutzalij ubixik ri kaq´iq. 
   
   
    Ri nubi 
   
                          Humberto ri nubi, 
                          xane k´ut ri jun alaj ak´al 
                          ri ural ri ali Petrona, 
                          tz´olqomin ri uraq, 
                          rumal ri´man kakowin Taj kubij ri nubi; 
                          xane k ´ut “Unmuerto”, kubij chwe. 
   
   
   Ri ukaxa ri kaminaq 
   
                          Pa wa jun tinimit are jampa kakam jun 
   pa jujunal ko´pan 
                          ri alaxik, xuquje ri ke´tam kiwech. 
   
                          Chikixo´l k´o jujun taq, 
                          ri man kopan Taj rumal ri ajbis, 
                          man rumal ta ri kaminaq, 
                          xa kajaj kakilo ja ucholaj ri ubaxa. 
   
                          We kikilo che xá jun kolona kaxa 
                          ke´jasjatik kakibij: 
  “sibalaj achaq ri jun kaxa 
    ri kuk´amui wa jun tata´.” 
   
   
  Nutza´m 
   
                          Nuk´amonubik PA nutza´m 
                          ri uk´ok´al ri xan 
                          re ri tinimit ri jawi xin k´oji wi. 
   
   
                        K´u ri be? 
                         
   Ri saqirisanik naj xkanaj kan chiri´ 
                          chaqawech ri qajibal q´il benaq chik, 
                          ri xeqal are jun juyub maj uch´umil. 
   
                          K´ate oj opaninaq cho ri ch´aqa´b 
                          are jampa chaqij 
                          ri kaq´iq´xuraq uchi´re xibinaqil 
                          are k´ut ri be xsachik.                                           
  
                       =========================================================== 
                      TEXTOS EN ESPAÑ0L 
                       
                     La cuerda del  silencio 
   
                     De  este lado estaba el espanto 
                     y  del outro lado nosotros. 
   
                     La cuerda del silencio 
                     estaba tan tilinte 
                     que de un momento a otro 
                     se romperia en un grito. 
   
                     Era  de noche 
                     y  la vela ya se había consumido. 
   
                     No sé de donde sacamos  fuerzas 
                     para  no soltar el grito, 
                     el espanto se dio por  vencido: 
   
                     se  afloró la cuerda 
                     ¡  y desapareció ! 
   
   
                     La sombra 
   
                     Él  bailaba 
                     como  nunca se le había visto bailar, 
                     y  sus ojos eran para ella. 
   
                     —  ¿Con quién baila? 
                     Preguntó  una voz. 
   
                     —  Con una sombra, 
                     contesto  el viento. 
   
   
                     Mi nombre 
   
                     Me  llamo Humberto, 
                     pero  aquel muchachito 
                     hijo  de Petrona, 
                     tenía  la lengua volteada,      
                     no  podía pronunciar mi nombre; 
                     me  decía “Unmuerto”. 
   
            
                     La  caja del muerto 
   
                     En  este pueblo cuando alguien muere 
                     uno  a uno llegan 
                     familiares,  amigos y conocidos. 
   
                     Entre  ellos, algunos, 
                     no  van por los dolientes, 
                     ni  por el muerto, 
                     sino  para ver la cajá del difunto. 
   
                     Y  si vem que es una caja sencilla, 
                     cuchichean  en voz baja: 
                     “qué cajita pura mierda 
                     la  que se lleva este señor”. 
   
   
                       Mi nariz 
   
                     Llevo  pegado a la nariz 
                     el  olor de las paredes de adobes 
                     de  las casas viejas 
                     del  pueblo donde nací. 
   
   
                     ¿ Y el camino ? 
   
                     Detrás  de nosotros quedaba lejos el amanecer 
                     y  enfrente la tarde ya se había ido, 
                     la  noche era una montaña sin estrellas. 
   
                     Apenas  habíamos alcanzado el otro lado 
                     cuando  a nuestras espaldas 
                     el  viento grito de miedo 
                     y  el camino desapareció. 
    
   ============================================================= 
                      
   
                      TEXTOS EM PORTUGUÊS 
                        Tradução de Antonio Miranda 
                       
                     A corda do silêncio 
 
                   Deste  lado estava o espanto 
                   e  nós do outro lado. 
 
                   A  corda do silêncio 
                   estava  tão retesada 
                   que  de um momento a outro 
                   romperia  em um grito. 
 
                   Era  de noite 
                   e  a vela já se havia consumido. 
 
                   Não  sei de onde buscamos forças 
                   para  não soltar o grito, 
                   o  espanto se deu por vencido: 
 
                   afrouxou  a corda 
                   e  desapareceu! 
 
                    
                   A sombra 
 
                   Ele  dançava 
                   como  nunca havia dançado, 
                   e  seus olhos eram para ela. 
 
                   —  Com quem dança ele? 
                   Perguntou  uma voz. 
 
                   —  Com uma sombra, 
                   respondeu  o vento. 
 
 
                   Meu nome 
 
                   Me  chamo Humberto, 
                   mas  a que menino 
                   filho  da Petrona, 
                   tinha  a língua travada, 
                   não  conseguia pronunciar meu nome; 
                   me  dizia  “Ummorto”. 
 
 
´                 O caixão do morto 
 
                   Neste  povoado quando alguém morre 
                   um  a um chegam 
                   familiares,  amigos e conhecidos. 
 
                   Entre  eles, alguns, 
                   não  vão pelos sofridos, 
                   nem  pelo morto, 
                   mas  para ver o caixão do defunto. 
  
                   E  se vêm que é um caixão simples 
                   cochicham  em voz baixa: 
                   “que caixinha de merda 
                   a  que leva este senhor.” 
 
                             
                   Meu nariz 
 
                   Levo  pregado à nariz 
                   o  odor das parede de adobe 
                   das  casas velhas 
                   do  povoado onde nasci. 
 
 
                   E o caminho? 
 
                   Atrás  de nós ficava longe o amanhecer 
                   e  adiante a tarde já se havia ido, 
                   a  noite era uma montanha com estrelas. 
 
                   Assim  que havíamos alcançado o outro lado 
                   quando  às nossas costas 
                   o  vento gritou de medo 
                   e  o caminho desapareceu. 
 
 
                                            
                        
                            | 
                         
                       
                      Os poetas  Humberto Ak´Abal (Guatemala) e  
                        Antonio Miranda  Brasil) encontram-se no  
                  VI Festival Mundial de Poesía da Venezuela, em Caracas, em julho 2009                         
                    
                    
                  II BIENAL  INTERNACIONAL DE POESIA DE BRASÍLIA –  Poemário. Org.  Menezes y Morais.  Brasília: Biblioteca  Nacional de Brasília, 2011.  s.p.  Ex. único. 
                    
                    
                  Cabe  ressaltar: a II BIP – Bienal Internacional de Poesia era para ter sido  celebrada para comemorar o cinquentenário de Brasília, mas Governo do Distrito  Federal impediu a sua realização. Mas decidimos divulgar os textos pela  internet. 
                    
                    
                  Os  cacos  
                    
                  Começamos a  cavar, 
                  retiramos  terra e cacos. 
                    
                  A boca de um  vaso 
                  chamou a  atenção de minha mãe, 
                  “este vaso era  de teu avô”. 
                    
                  Aproximei-me  para vê-lo, 
                  esse reduzido  caco 
                  guardava a voz  de meu avô 
                  e o levei para  casa… 
                  Cada vez que  me sinto confuso 
                  busco o caco e  conversamos, 
                  esse pedaço é  bastante 
                  para escutar a  voz de outro tempo… 
                    
                    
                  Los tiestos  
                    
                  Comenzamos a  cavar, 
                  sacamos tierra  y tiestos. 
                    
                  La boca de un  vaso 
                  llamó la  atención de mi madre, 
                  “este vaso fue  de tu abuelo”. 
                    
                  Y me acerqué a  verlo, 
                  ese pedazo de  tiesto 
                  guardaba la  voz de mi abuelo 
                  y me lo llevé  a casa… 
                    
                  Cada vez que  me siento confundido 
                  buscó el  tiesto y platicamos, 
                  ese pedazo es  suficiente 
                  para escuchar  la voz de otro tiempo… 
                    
                    
                    
                  O canto velho de sangue 
                    
                  Eu mamei na  língua castelhana 
                  quando vim ao  mundo. 
                    
                  Minha língua  nasceu entre árvores 
                  e tem o sabor  de terra; 
                  a língua de  meus avós é minha moradia. 
                    
                  E se uso esta  língua que não é minha, 
                  faço como quem  usa uma chave nova 
                  que abre outra  porta e entra em outro mundo 
                  onde as  palavras têm outra voz 
                  e outro modo  de sentir a terra. 
                    
                  Esta língua é  a lembrança de uma dor 
                  e falo sem  temor nem vergonha 
                  porque foi  adquirida 
                  com o sangue  de meus ancestros. 
                    
                  Nesta nova  língua 
                  eu te mostro  as flores de meu canto, 
                  levo a ti o  sabor de outras tristezas 
                  e a cor de  outras alegrias… 
                    
                  Esta língua é  apenas uma chave a mais 
                  para cantar o  velho canto de meu sangue. 
                    
                    
                    
                  El canto viejo de la sangre  
                    
                  Yo no mamé la  lengua castellana 
                  cuando llegué  al mundo. 
                  Mi lengua  nació entre árboles 
                  y tiene sabor  de tierra; 
                  la lengua de  mis abuelos es mi casa. 
                    
                  Y si uso esta  lengua que no es mía, 
                  lo hago como  quien usa una llave nueva 
                  y abre otra  puerta y entra a otro mundo 
                  donde las  palabras tienen otra voz 
                  y otro modo de  sentir la tierra. 
                    
                  Esta lengua es  el recuerdo de un dolor 
                  y la hablo sin  temor ni vergüenza 
                  porque fue  comprada 
                  con la sangre  de mis ancestros. 
                    
                  En esta nueva  lengua 
                    
                  te muestro las  flores de mi canto, 
                  te traigo el  sabor de otras tristezas 
                  y el color de  otras alegrías… 
                    
                  Esta lengua es  sólo una llave más 
                  para  cantar el canto viejo de mi sangre. 
                    
                    
                    
                  Ou  talvez 
                    
                  Não sei se com  estes poemas 
                  ganhei um  pouco de vida 
                  ou apenas  atrasei a morte. 
                    
                  Ou talvez  escrever 
                  seja uma forma  de agonia. 
                    
                    
                  O talvez 
                    
                  Y no sé si con  estos poemas 
                  he ganado un  poco de vida 
                  o sólo he  atrasado mi muerte. 
                    
                  O tal vez  escribir 
                  es una forma  de agonía. 
                   
                    
                    
                  El día que envejecí  
                    
                  Envejecí la  mitad de mi vida 
                  el día que mi  padre murió: 
                  yo era  entonces 
                  desoladoramente  joven… 
                    
                  Mi madre me  llamó con sus ojos 
                  cuando  amaneció nuestra soledad 
                  y me mostró  sus manos vacías. 
                    
                  Un silencio  más grande 
                  que aquella  mesa sin pan 
                  se instaló en  la casa. 
                    
                  El peso del  futuro 
                  se presentó  sin avisarme; 
                  se arrugaron  mis días 
                  y ya no tuve  tiempo de ser joven. 
                    
                    
                  O dia que envelheci  
                    
                  Envelheci  metade de minha vida 
                  no dia em que  meu pai morreu: 
                  eu era então 
                  desoladoramente  jovem… 
                    
                  Meu pai me  chamou com seus olhos 
                  quando nossa  solidão amanheceu 
                  e mostrou-me  suas mãos vazias. 
                    
                  Um silêncio  bem grande 
                  quando aquela  mesa sem pão 
                  instalou-se em  nossa casa. 
                    
                  O peso do  futuro 
                  apresentou-se  sem aviso; 
                  enrugaram meus  dias 
                  e não tive  mais tempo de ser jovem. 
                     |